“Tôi cắn răng lấy chồng Trung Quốc để trả hết nợ cho bố, cho em trai tiền cưới vợ, nuôi cả nhà suốt 10 năm. nào ngày về quê, tôi thấy di ảnh mình trên bàn thờ, tôi lật mặt cho cả nhà 1 vố nhớ đời…
10 năm trước, nhà tôi vỡ nợ. Mẹ nằm viện. Bố ngập trong khoản nợ lãi cắ;/t cổ. Thằng em tôi bỏ học giữa chừng, mơ lấy vợ nhưng trong túi không nổi 100 nghìn.
Cả làng xì xào:
“Có mỗi con gái, mà cũng không biết ‘hi sinh’ cho nhà…”
Và rồi, bố tôi nói một câu tôi không bao giờ quên:
“Con đi lấy chồng bên kia đi. Người ta hứa lo hết nợ, còn gửi tiền về đều đặn. Làm phận gái, gồng gánh được thì gánh đi!”
Tôi cắn răng ký giấy, sang Trung Quốc làm vợ cho một người đàn ông chưa từng gặp. Không cưới hỏi, không váy trắng. Chỉ có một tờ giấy bảo lãnh, vài tấm hình mờ, và cái giá 100 triệu để “mua về làm dâu”.
10 năm sống bên kia.
Tôi làm việc quần quật. Dù là dâu xứ người, tôi không để chồng khinh, không để ai phải thương hại.
Mỗi tháng gửi tiền về, bố tôi nhận.
Em tôi cưới vợ, tôi trả.
Cả nhà xây lại được mái ngói mới, tôi đứng tên chuyển khoản.
Nhưng rồi… tôi quyết định về quê một chuyến, không báo trước. Tôi chỉ muốn ôm mẹ một cái, xem em mình ra sao.
Và… tôi đứng chôn chân giữa sân khi nhìn thấy di ảnh mình – đang đặt trên bàn thờ. Khói hương nghi ngút. Hoa cúc vàng. Đèn đỏ chập chờn.
Tôi bước vào. Cả nhà chết lặng. Bố tôi ngã lùi lại, mẹ cứng người, em trai thì buột miệng:
“Chị… chị về làm gì?”
Tôi gằn giọng:
“Về xem thử nhà này chô-/n tôi kỹ chưa. Hay vẫn còn sống mà bị coi như đồ bỏ?”
Mẹ tôi lắp bắp:
“Tại con không liên lạc… Chúng ta tưởng con mất rồi… Giấy báo bên kia gửi về…””
“Thế tiền tôi gửi về hàng tháng là ai cầm? Người ch-ết gửi tiền à?”
Không ai trả lời.
Tôi mở túi, lôi ra cuốn sổ khiến tất cả phải ch;/ết điếng 👇👇”
“Cô gái cầm cuốn sổ cũ kỹ trên tay, lật mở. Từng trang giấy đã ngả màu thời gian, chữ viết ngay ngắn, là những dòng ghi chép chi tiết: ngày nào, tháng nào, số tiền bao

nhiêu được gửi về. Những con số và ngày tháng lặp đi lặp lại, rõ ràng đến tàn nhẫn.
“Đây,” cô nói, giọng lạnh băng, không chút cảm xúc. “Các người muốn biết tiền từ đâu ra à?”
Cô đưa thẳng cuốn sổ về phía Bố. Ông run rẩy đón lấy, đôi tay bấu chặt vào bìa sổ. Đôi mắt ông dán vào những dòng chữ, những con số, sắc mặt từ từ trắng bệch đi, trắng như tờ giấy trong tay.
Mẹ và Em Trai lập tức xúm lại, căng mắt nhìn vào. Họ nín thở, khuôn mặt đờ đẫn rồi chuyển sang kinh hoàng. Đôi mắt họ mở to, trừng trừng nhìn những con số, như không thể tin vào những gì mình đang thấy. Sự thật được ghi lại tỉ mỉ, không thể chối cãi, từng ngày tháng một.
“Tiền… tiền này…” Mẹ lắp bắp, tay run run ôm lấy ngực.
Em Trai lùi lại một bước, sắc mặt tái mét. Hắn nhận ra những khoản tiền đó. Khoản tiền giúp hắn cưới vợ. Khoản tiền xây lại mái nhà. Tất cả đều được ghi lại ở đây, bằng chứng sống động.
Cô gái nhìn ba khuôn mặt đang biến sắc, nụ cười khẩy hiện lên khóe môi.
“Đúng vậy,” cô gằn giọng. “Tiền của ‘người ch*ết’ này gửi về đấy. Nuôi sống cả cái nhà này suốt 10 năm qua.””
“Cô gái quét ánh mắt sắc lạnh qua từng khuôn mặt đang cúi gằm. Bà mẹ né tránh ánh nhìn của con, đôi tay vẫn run rẩy ôm ngực như cố nén một cơn đau nào đó. Người bố co rúm lại, cuốn sổ bằng chứng vẫn nằm trong tay ông như một tảng đá nặng. Anh em trai thì lùi hẳn về sau, nép vào tường, cả người toát mồ hôi lạnh.
Không khí trong căn nhà nhỏ bỗng đặc quánh lại, chỉ còn tiếng thở dồn dập và tiếng tim đập thình thịch đến nhức nhối.
Cô gái hít một hơi thật sâu, lồng ngực căng tức. Nỗi căm phẫn bấy lâu nay như một ngọn núi lửa chực trào. Cô chỉ thẳng ngón tay vào cuốn sổ cũ kỹ trên tay bố, giọng nói vang lên đanh thép, xé tan bầu không khí im lặng chết chóc.
“Đây là gì?” cô hỏi, giọng pha chút mỉa mai cay đắng. “Các người muốn biết tiền từ đâu ra à? Muốn biết ‘con bé đã chết’ này kiếm tiền bằng cách nào để gửi về đây sao?”
Không ai trả lời. Họ vẫn cúi đầu, như những tội nhân trước vành móng ngựa.
Cô gái bước thêm một bước tới gần, đôi mắt đỏ ngằn nhìn thẳng vào họ. “Tiền này của ai?” cô gằn giọng. “Tiền của người đã bị bán đi, bị xem như đã chết, bị đặt di ảnh lên bàn thờ này suốt 10 năm qua sao?”
Cô nhìn bàn thờ nghi ngút khói hương, nơi tấm ảnh của mình vẫn được đặt trang trọng, như một sự trớ trêu tột cùng.
“Người chết làm ra tiền để gửi về cho các người hưởng thụ sao?” Giọng cô vỡ òa trong sự uất nghẹn, pha lẫn sự khinh bỉ tột cùng. “Các người dùng tiền đó xây nhà mới, dùng tiền đó cho thằng em trai này cưới vợ, ăn chơi, bỏ bê mẹ già bệnh tật… Tất cả là nhờ tiền của ai?”
Những câu hỏi liên tiếp như những nhát dao cứa vào sự im lặng. Bà mẹ bật khóc nức nở, tay run rẩy vẫy vẫy như muốn nói gì đó nhưng không thành tiếng. Người bố khép chặt mắt, hàm răng nghiến lại. Anh em trai vẫn đứng im như pho tượng, sắc mặt xám ngoét.
Không một lời biện minh, không một tiếng thanh minh. Chỉ có sự im lặng đầy nhục nhã và nỗi sợ hãi đang ngự trị trong căn nhà. Không khí căng như dây đàn, chỉ chực đứt tung ra bất cứ lúc nào.”
“Người mẹ run rẩy hơn, tiếng nấc nghẹn lại, cố gắng hít một hơi sâu. Đôi mắt bà đỏ hoe nhìn đứa con gái mà bà ngỡ đã chết, rồi lại cúi xuống như không dám đối diện. Giọng bà yếu ớt, lắp bắp, như đang chống chọi với chính hơi thở của mình.
“Mẹ… mẹ tưởng…” bà bắt đầu, đứt quãng. “Tưởng con… con đã… đã chết rồi thật mà!”
Người cha và người em trai vẫn im lặng, nhưng ánh mắt họ dán chặt vào người mẹ, như thể chính họ cũng đang nghe lại lời biện minh này.
“Hồi đó… hồi đó có… có giấy báo tử gửi về,” bà tiếp tục, giọng nhỏ dần, lí nhí. “Từ bên kia… họ nói… nói con bị tai nạn… không qua khỏi…”
Bà ngước nhìn cô gái, ánh mắt đầy sự van xin và sợ hãi. “Mẹ… bố… cả nhà tin là thật, con ơi. Tin là thật cả!”
Người mẹ đưa tay lên ngực, nơi cơn đau quặn thắt vẫn chưa nguôi ngoai, hay có lẽ là nỗi day dứt đang dày vò bà hơn cả. “Tiền… tiền con gửi về… lúc đầu mẹ… mẹ tưởng là… là ước nguyện của con… tiền con để lại… dặn dò cho gia đình… lo cho tang lễ của con…”
Lời nói của bà càng lúc càng khó nghe, xen lẫn tiếng nức nở. “Rồi nợ nần… nó dí quá… bệnh tật nữa… tiền đó… tiền đó cả nhà mới… mới tồn tại được… lo cho… cho thằng Tèo… nó… nó cần tiền cưới vợ…”
Bà nhìn sang người em trai, ánh mắt phức tạp giữa yêu thương và tội lỗi. Người em trai lập tức né tránh ánh nhìn đó, mặt cắt không còn giọt máu.
Cô gái vẫn đứng im, nghe những lời giải thích ấy. Trên khuôn mặt cô không một chút biểu cảm, chỉ có đôi mắt vẫn đỏ ngầu và sắc lạnh, như đang soi thấu tận cùng sự dối trá. Từng lời biện minh của người mẹ, thay vì làm dịu đi, lại càng như đổ thêm dầu vào ngọn lửa căm phẫn đang bùng cháy trong lòng cô. Cô không nói gì, chỉ đứng đó, hít thở nặng nề, chờ đợi. Không phải chờ đợi sự hối lỗi chân thành, mà chờ đợi xem họ sẽ còn bao nhiêu lời nói dối nữa để chôn vùi sự thật cay đắng này.”
“Cô gái vẫn đứng im, nghe những lời giải thích ấy. Trên khuôn mặt cô không một chút biểu cảm, chỉ có đôi mắt vẫn đỏ ngầu và sắc lạnh, như đang soi thấu tận cùng sự dối trá. Từng lời biện minh của người mẹ, thay vì làm dịu đi, lại càng như đổ thêm dầu vào ngọn lửa căm phẫn đang bùng cháy trong lòng cô. Cô không nói gì, chỉ đứng đó, hít thở nặng nề, chờ đợi. Không phải chờ đợi sự hối lỗi chân thành, mà chờ đợi xem họ sẽ còn bao nhiêu lời nói dối nữa để chôn vùi sự thật cay đắng này.
Đột nhiên, khóe môi cô gái nhếch lên một nụ cười gằn, đầy cay đắng và sự khinh bỉ. Nụ cười méo mó ấy khiến cả căn phòng như lạnh đi vài độ. Cô chậm rãi, gần như trình diễn, đưa tay chỉ vào di ảnh của chính mình đang nằm trang trọng trên bàn thờ gia tiên. Bức ảnh cô mặc áo dài trắng, cười tươi trong ngày tốt nghiệp cấp ba, giờ lại được lồng khung đen, đặt giữa lư hương và bát nước cúng.
“”Di ảnh này,”” giọng cô gái vang lên, rành rọt và lạnh lẽo, không còn chút ấm áp nào của một người con, người chị. “”Di ảnh này đặt ở đây bao lâu rồi?””
Ánh mắt sắc như dao của cô quét qua từng người trong gia đình, dừng lại ở người cha đang cúi gằm mặt và người em trai đang tái mét. Không đợi họ trả lời, cô gái lại đưa tay còn lại, chỉ vào cuốn sổ cũ kỹ mà cô vừa đặt lên bàn. Cuốn sổ ghi chép cẩn thận từng khoản tiền, từng ngày tháng cô gửi về từ Trung Quốc trong suốt mười năm qua. Những con số khô khan, giờ đây như bằng chứng buộc tội đanh thép nhất.
“”Và tiền này,”” cô tiếp tục, giọng nâng cao hơn, pha lẫn sự căm phẫn tột cùng. “”Tiền này, tháng nào tôi cũng gửi về đều đặn. Tháng nào cũng có. Không sót một tháng nào.””
Cô lại nhìn họ, nụ cười cay đắng kia vẫn chưa tắt. “”Các người không thấy mâu thuẫn à? Một bên thì lập bàn thờ, khóc lóc cho đứa con gái đã chết. Một bên thì nhận tiền của chính ‘người chết’ gửi về tháng này qua tháng khác. Các người không thấy mâu thuẫn hay sao?””
Người cha, người mẹ, và người em trai đều cứng họng. Họ nhìn di ảnh rồi nhìn cuốn sổ, rồi lại nhìn cô gái, ánh mắt tràn ngập sự bối rối, sợ hãi và cả sự xấu hổ không thể che giấu.
Cô gái bước lại gần hơn, cúi xuống một chút, đối diện trực tiếp với ánh mắt đang né tránh của người mẹ. Giọng cô nhỏ lại, nhưng âm vang đầy chết chóc.
“”Hay các người… thấy tiền về đều thì mặc kệ con gái sống chết ra sao? Miễn có tiền là được, đúng không?””
Câu hỏi cuối cùng như một nhát dao đâm thẳng vào tim mỗi người trong gia đình. Họ im lặng. Sự im lặng ấy còn đáng sợ và tàn nhẫn hơn bất kỳ lời biện minh nào. Nó là lời thừa nhận không lời cho sự thật trần trụi và cay đắng nhất. Cô gái nhìn sự im lặng đó, nhìn sự né tránh đó, trái tim như vỡ vụn thành trăm mảnh. Cảm giác phản bội và tổn thương dâng lên tột cùng, nhấn chìm nốt chút hy vọng mong manh cuối cùng.”
“Trước sự im lặng chết chóc và ánh mắt sắc lạnh như lưỡi dao của cô gái, người cha bỗng dưng sụp xuống. Ông ôm lấy mặt, những tiếng nức nở bật ra, khô khốc và đau đớn. Cả căn phòng như chìm vào tiếng khóc muộn màng ấy.
“”Bố… bố sai rồi,”” ông thốt lên giữa tiếng thổn thức. Khuôn mặt ông nhăn nhúm lại vì đau khổ và hối hận. Nước mắt chảy dài qua kẽ tay, thấm ướt gấu áo. “”Bố… bố bị lừa… lừa thật mà con ơi! Cái giấy báo tử đó… nó gửi về… bố tưởng thật…””
Ông ngẩng đầu lên, đôi mắt đỏ hoe, nhìn cô gái với vẻ van xin. “”Rồi… rồi bố nghèo quá… nợ nần chồng chất… đầu óc quay cuồng… không còn tỉnh táo nữa rồi con ơi…””
Người cha lê gối lại gần cô gái, run rẩy đưa tay ra. Ông cố gắng nắm lấy bàn tay lạnh ngắt của cô. “”Tha thứ… tha thứ cho bố đi con… bố biết bố sai rồi… sai quá rồi…””
Bàn tay ông chạm vào tay cô gái, nhưng cô lập tức rụt lại như chạm vào lửa. Cô vẫn đứng đó, bất động như bức tượng, nhìn người cha đang quằn quại dưới chân mình. Trên khuôn mặt cô vẫn không một tia mềm lòng, chỉ còn lại sự trống rỗng và nỗi đau quá lớn đã hóa thành chai sạn.
Người cha bị hụt hẫng khi con gái rụt tay lại. Ông ngồi bệt xuống sàn nhà, chỉ vào di ảnh trên bàn thờ. “”Cái ảnh đó… bố lập bàn thờ… vì bố nghĩ con chết thật… bố khóc thật lòng… không phải giả dối đâu con… Nhưng rồi… rồi tiền vẫn về… tháng nào cũng có… bố không hiểu… bố sợ… sợ mất số tiền đó… sợ gia đình lại không có gì…””
Ông lại nhìn cuốn sổ cũ kỹ đặt trên bàn, rồi lại nhìn cô gái, ánh mắt đầy tuyệt vọng. “”Bố… bố chỉ nghĩ đến tiền… nghĩ đến trả nợ… nghĩ đến cái nhà… cái đám cưới thằng Huy… bố không nghĩ đến con… bố là một người bố tồi… tồi lắm…””
Lời thú nhận đứt quãng, đầy tội lỗi vang vọng trong không gian tĩnh lặng. Người cha vẫn khóc, khuôn mặt hằn lên những nếp nhăn của thời gian và sự khắc nghiệt của cuộc sống, giờ đây lại thêm hằn lên sự hối hận muộn màng. Ông nhìn cô gái, hy vọng tìm thấy một chút tha thứ trong đôi mắt đã quá tổn thương. Nhưng cô gái chỉ nhìn ông, như nhìn một người lạ, một kẻ đã đánh cắp tuổi trẻ và cả sự sống của chính mình.”
“Cô gái đứng bất động, ánh mắt trống rỗng, không một chút động lòng trước sự quằn quại của người cha. Ông ngồi bệt dưới sàn, lời thú tội đứt quãng vẫn vang vọng trong không gian tĩnh lặng. Nước mắt và sự hối hận muộn màng hằn sâu trên khuôn mặt ông. Cô gái chỉ nhìn ông, như nhìn một kẻ xa lạ, một kẻ đã cướp đi cả tuổi trẻ và sự sống của cô.
Bất chợt, ánh mắt cô gái thay đổi. Sự trống rỗng tan biến, nhường chỗ cho một ngọn lửa giận dữ bùng lên dữ dội. Cô từ từ nhấc tay lên, như thể bàn tay ông vừa chạm vào là thứ dơ bẩn nhất trên đời.
Cô gái hất tay người cha ra khỏi tầm nhìn một cách dứt khoát. Ánh mắt cô giờ đây sắc lạnh như băng, găm thẳng vào ông.
“”Lúc ép con sang đấy,”” giọng cô vang lên, không còn chút run rẩy hay yếu đuối, chỉ còn lại sự đanh thép đến đáng sợ. “”Bố nói gì?””
Người cha ngẩng phắt đầu lên, khuôn mặt vẫn đầm đìa nước mắt, bối rối nhìn cô.
Cô gái lặp lại, từng từ như mũi dao đâm vào tim ông: “”‘Làm phận gái, gồng gánh được thì gánh đi!’ Bố còn nhớ không?””
Ông lặng người. Câu nói tàn nhẫn đó, chính ông đã buông ra mười năm trước, giờ đây bị đứa con gái tưởng chừng đã chết nhắc lại, khiến ông như bị sét đánh.
“”Lúc ấy,”” cô tiếp tục, giọng đầy căm phẫn, “”con có bao giờ than vãn chưa?””
Cô gái ngẩng cao đầu, đôi mắt đỏ hoe nhìn thẳng vào người cha. “”Con chấp nhận, con đi, con làm lụng như trâu như ngựa, con gửi tiền về nuôi cả gia đình này, trả nợ cho bố, lo cho mẹ, xây nhà cho bố mẹ, cưới vợ cho em!””
Cô siết chặt bàn tay, móng tay đâm vào lòng bàn tay đến bật máu, nhưng cô không cảm thấy đau. “”Mười năm qua, con sống như thế nào, bố có biết không? Con đã phải gánh những gì, bố có hình dung được không?””
“”Vậy mà giờ bố lại nói như vậy?”” Cô gái chỉ vào cuốn sổ trên bàn, rồi lại nhìn di ảnh của chính mình đặt trên bàn thờ. “”Bố lập bàn thờ cho con, khóc thương con, rồi lại sợ mất số tiền con gửi về? Bố nghĩ con chết thật, nhưng vẫn nhận tiền của ‘người chết’ để lo cho ‘người sống’?””
Nước mắt bắt đầu chảy dài trên khuôn mặt cô gái, nhưng đó không phải nước mắt yếu đuối, mà là nước mắt của sự thất vọng tột cùng và tủi hổ khi nhìn vào người cha ruột thịt. Trái tim cô như tan vỡ ra thành từng mảnh dưới sức nặng của nỗi đau và sự thật tàn khốc.
Cô lùi lại một bước, như muốn tạo khoảng cách với cái nơi đã từng là nhà, với con người đang quỳ dưới chân mình. Ánh mắt cô đầy ai oán, nhìn ông như nhìn một kẻ xa lạ, không còn một chút tình thân nào. Ông đã nói cô gánh đi, và cô đã gánh. Giờ đây, chính cô đang gánh nỗi đau quá lớn này, một mình.”
“Cô gái vẫn đứng đó, cơ thể run lên vì nén giận. Ánh mắt đau đáu từ người cha chuyển hướng, quét qua những người còn lại trong nhà, cuối cùng dừng lại ở người em trai. Cậu ta đang đứng nép mình sau cánh cửa, khuôn mặt tái mét.
Lúc này, người em trai mới khẽ nhúc nhích. Cậu ta từ từ bước ra, đứng đối diện với chị, giọng nói lí nhí, nhỏ đến mức gần như không nghe rõ.
“”Em… em không biết,”” cậu lắp bắp, tránh ánh mắt chị. “”Em không biết gì về… giấy báo tử đấy cả. Em… em chỉ biết… tiền chị gửi về là… là để… để lo cho em cưới vợ, xây nhà thôi.””
Cô gái nhìn người em trai, người mà cô đã dành cả thanh xuân, cả số tiền xương máu của mình để lo cho tương lai. Nước mắt lại bắt đầu trào ra, lưng tròng. Nhưng lần này, nước mắt không chỉ có đau đớn, mà còn có sự tủi hờn, thất vọng tột cùng.
“”Mày… mày nói cái gì?”” Giọng cô run rẩy, nhưng vẫn đủ lớn để mọi người nghe thấy. “”Mày… mày lấy vợ, xây nhà… trên đồng tiền xương máu của chị… trong khi mày lại… lại nghĩ chị đã chết sao?””
Câu hỏi như nhát dao đâm thẳng vào tim cậu em. Cậu ta lập tức cúi gằm mặt xuống, hai bàn tay siết chặt vào nhau, không dám nhìn thẳng vào khuôn mặt đẫm lệ của chị. Cậu biết mình sai rồi, nhưng không thể nói nên lời biện minh nào. Cảm giác tội lỗi và xấu hổ bao trùm lấy cậu. Cả căn nhà chìm vào một sự im lặng đáng sợ, chỉ còn tiếng nấc nghẹn ngào và hơi thở dồn dập của cô gái.”
“Cả căn nhà chìm vào một sự im lặng đáng sợ, chỉ còn tiếng nấc nghẹn ngào và hơi thở dồn dập của cô gái. Cô nhìn khuôn mặt cúi gằm của em trai, nhìn sang người cha đang né tránh ánh mắt mình, và những người họ hàng xa lạ đang đứng đó như xem một vở kịch. Nước mắt cô vẫn tuôn rơi, nhưng rồi một sự kiên cường, một nỗi uất nghẹn tích tụ bao năm bỗng trào dâng. Cô hít một hơi thật sâu, cố trấn tĩnh giọng nói đang run rẩy vì tủi hờn.
“”10 năm…”” Cô bắt đầu nói, giọng khàn đặc, đứt quãng. “”10 năm… ở cái xứ người xa lạ đó… mấy người có biết… tôi đã sống thế nào không?””
Cô không cần câu trả lời. Ánh mắt cô lướt qua từng gương mặt, chất chứa sự cay đắng.
“”Không phải… như mấy người nghĩ đâu,”” cô nói tiếp, từng lời như xé ra từ lồng ngực. “”Không có sung sướng, không có giàu sang gì hết. Chỉ có… làm lụng… như một con trâu con ngựa. Từ sáng sớm đến tối mịt. Làm việc quần quật… để có tiền… để gửi về đây. Từng đồng một… đều là mồ hôi, nước mắt… và cả máu nữa.””
Cô đưa tay dụi mắt, nhưng dòng nước mắt không ngừng chảy.
“”Làm dâu xứ người… đâu phải dễ dàng gì,”” cô nghẹn lại. “”Ngôn ngữ bất đồng… phong tục khác lạ… những lời cay nghiệt… sự cô đơn… Nhiều đêm… chỉ muốn chết quách cho xong.””
Người em trai khẽ ngẩng đầu lên, ánh mắt đầy sợ hãi và tội lỗi nhìn chị. Người cha vẫn giữ thái độ lảng tránh, nhưng đôi vai ông khẽ run lên.
“”Nhưng tôi không chết được,”” cô nói, giọng quyết liệt hơn, dù vẫn nghẹn lại. “”Vì tôi biết… ở đây… còn có gia đình. Còn có cha… còn có mẹ bệnh tật… còn có thằng em… cần tiền để dựng vợ gả chồng… cần nhà để ở.””
Cô hướng ánh mắt về phía người cha và người em trai.
“”Mỗi tháng… dù ốm đau… dù sốt li bì… tôi vẫn phải cố gắng làm việc… để có tiền gửi về,”” cô nói, giọng đầy trách móc và tủi thân. “”Áp lực đè nặng lên vai… Nào tiền nhà… tiền ăn… rồi tiền gửi về… Cứ đến hẹn… lại run sợ… Lo không kiếm đủ tiền… lo gia đình ở nhà cần gấp.””
Cô dừng lại, nhìn trần nhà, như thể đang nhìn về khoảng trời xa xôi nơi cô đã trải qua 10 năm địa ngục.
“”Vậy mà… mấy người lại… lại nghĩ tôi đã chết?”” Cô quay lại, ánh mắt đỏ hoe nhìn chằm chằm vào những người thân. “”Dùng đồng tiền tôi gửi về… xây nhà… cưới vợ… rồi đặt ảnh thờ tôi lên bàn thờ… Mấy người… làm vậy… là có suy nghĩ gì?””
Cô bật khóc nức nở, không còn kìm nén được nữa. Nỗi tủi nhục, sự hy sinh bị phủ nhận, và cú sốc khi thấy di ảnh mình trên bàn thờ… tất cả vỡ òa cùng một lúc.”
“Cô bật khóc nức nở, không còn kìm nén được nữa. Nỗi tủi nhục, sự hy sinh bị phủ nhận, và cú sốc khi thấy di ảnh mình trên bàn thờ… tất cả vỡ òa cùng một lúc. Cô ngước đôi mắt đỏ hoe, đẫm lệ nhìn thẳng vào mặt người cha, rồi sang người em trai. Giọng cô run run, nghẹn ngào nhưng đầy uất hận.
“”Mấy người… mấy người có nghe không?”” Cô nói, từng chữ như cố gắng bật ra khỏi lồng ngực đang thắt lại. “”Ngoài kia… cả làng này… cả cái xã này… ai cũng bảo tôi ‘hy sinh’ cho nhà. ‘Con bé hy sinh cả đời con gái để cứu bố mẹ, để cho em nó có tương lai’. Mấy người có biết… tôi đã vịn vào cái suy nghĩ đó… mà cố gắng sống không? Tôi tưởng… sự hy sinh của mình là xứng đáng…””
Cô dừng lại, tiếng nấc lại trào lên. Khuôn mặt cô méo mó vì đau đớn và giận dữ.
“”Ai ngờ…”” Cô nói tiếp, giọng nhỏ dần nhưng sự cay đắng lại tăng lên gấp bội. “”Ai ngờ… người thân ruột thịt của mình… lại làm cái trò này với con?””
Cô chỉ vào bàn thờ, ngón tay run rẩy. “”Biến con thành người chết… để dễ dàng hưởng thụ những gì con làm ra sao? Để tiền con gửi về… có thể sử dụng mà không cần lo con đột ngột trở về à?””
Nước mắt cô lại tuôn rơi như suối. Cô cảm thấy như một nhát dao sắc lẹm vừa đâm thẳng vào trái tim mình. Không phải nỗi đau về thể xác, mà là nỗi đau bị phản bội một cách tàn nhẫn nhất, bởi chính những người cô đã vì họ mà đánh đổi cả tuổi thanh xuân, cả cuộc đời. Cả thế giới quanh cô như sụp đổ. Cái gia đình mà cô đã cố gắng bảo vệ, vun đắp, lại chính là nơi đã đâm sau lưng cô.”
“””Ai ngờ… người thân ruột thịt của mình… lại làm cái trò này với con?””
Cô chỉ vào bàn thờ, ngón tay run rẩy. “”Biến con thành người chết… để dễ dàng hưởng thụ những gì con làm ra sao? Để tiền con gửi về… có thể sử dụng mà không cần lo con đột ngột trở về à?””
Nước mắt cô lại tuôn rơi như suối. Cô cảm thấy như một nhát dao sắc lẹm vừa đâm thẳng vào trái tim mình. Không phải nỗi đau về thể xác, mà là nỗi đau bị phản bội một cách tàn nhẫn nhất, bởi chính những người cô đã vì họ mà đánh đổi cả tuổi thanh xuân, cả cuộc đời. Cả thế giới quanh cô như sụp đổ. Cái gia đình mà cô đã cố gắng bảo vệ, vun đắp, lại chính là nơi đã đâm sau lưng cô.
Người cha lắp bắp, khuôn mặt tái mét. Ông nhìn vợ, rồi nhìn con gái, cố gắng tìm lời biện minh. Người mẹ nãy giờ im lặng, nước mắt lưng tròng, giờ lên tiếng, giọng run run.
“”Con… con nói vậy là oan cho bố mẹ rồi!”” Người mẹ vừa nói vừa lấy tay quệt nước mắt. “”Bố mẹ… bố mẹ đâu có muốn thế này… Tại… tại tờ giấy báo tử đó!””
Cô gái sững lại, nấc nghẹn trong cổ họng. “”Giấy báo tử nào?”” Cô gặng hỏi, giọng đầy hoài nghi.
Người cha vội vàng tiếp lời, như thể vừa vớ được cọng rơm cứu mạng. “”Đúng rồi! Chính là tờ giấy báo tử bên kia gửi về!”” Ông nói, cố gắng tỏ vẻ đau đớn và uất ức. “”Họ… họ gửi về bảo con bị bệnh nặng lắm rồi chết rồi! Bố mẹ… bố mẹ nhận được, sốc lắm con ơi! Đất trời như sụp đổ dưới chân!””
Người mẹ gật gù, nước mắt chảy dài hơn. “”Đúng vậy con à… Họ gửi tờ giấy đó về, có cả dấu đỏ nữa… Bố mẹ tin là thật… tin con không còn trên đời này nữa…””
Cô gái nhìn bố mẹ, lòng quặn thắt. Tin là thật? Tin một tờ giấy mà không một lần tìm cách xác nhận? Suốt bao năm cô gửi tiền đều đặn về, đều đặn gọi điện thoại hỏi thăm, sao họ lại có thể tin cái gọi là “”giấy báo tử”” đó?
“”Tin là thật?”” Cô lặp lại, giọng đầy mỉa mai và chua chát. “”Tin cái tờ giấy đó mà không hề liên lạc lại với con? Không tìm hiểu xem thực hư ra sao? Hay là… cái ‘giấy báo tử’ đó… lại là một cái cớ hoàn hảo để biến con thành người chết, để số tiền con gửi về hàng tháng… không còn là nợ hay trách nhiệm nữa?””
Người cha vội xua tay, chối bay chối biến. “”Không! Không phải vậy! Bố mẹ cũng là nạn nhân mà con!”” Ông cao giọng, cố gắng đẩy trách nhiệm sang phía nhà chồng cô ở Trung Quốc. “”Chính bên đó… họ… họ muốn làm vậy! Bố mẹ cũng bị lừa thôi con à! Chính tờ giấy đó khiến bố mẹ tin con đã chết, nên… nên mới đặt di ảnh con lên bàn thờ…””
Người mẹ thêm vào: “”Đúng đó con… Chúng ta đều bị lừa cả… Bố mẹ cũng đau khổ lắm chứ… Cứ nghĩ con đã mất rồi…””
Họ nhìn cô, cố gắng tỏ ra đáng thương, cố gắng nhấn mạnh vào việc họ cũng là nạn nhân của một âm mưu nào đó từ phía nhà chồng cô, rằng chính tờ giấy “”bí ẩn”” kia đã khiến họ lầm tưởng, khiến họ hành động như vậy. Động thái này không khiến cô gái cảm thấy được an ủi, mà chỉ càng làm cô thêm phẫn nộ trước sự chối bỏ trách nhiệm và lời biện minh đầy lố bịch của họ. Cái cớ “”giấy báo tử”” chỉ là lớp vỏ mỏng manh che đậy sự tham lam và độc ác đã được tính toán kỹ lưỡng.”
“””Tin cái tờ giấy đó mà không hề liên lạc lại với con? Không tìm hiểu xem thực hư ra sao? Hay là… cái ‘giấy báo tử’ đó… lại là một cái cớ hoàn hảo để biến con thành người chết, để số tiền con gửi về hàng tháng… không còn là nợ hay trách nhiệm nữa?””
Cô gái nhìn thẳng vào mắt bố mẹ, giọng nói tuy nhỏ nhẹ nhưng chứa đựng sức nặng của sự thật đau lòng. Cô không còn gào thét hay khóc lóc dữ dội như ban nãy, thay vào đó là sự bình tĩnh đáng sợ, sự bình tĩnh đến từ nỗi thất vọng tột cùng.
“”Bố mẹ nói bị lừa ư?”” Cô lặp lại, mỗi chữ như một viên đạn bắn vào sự chối cãi của họ. “”Giấy báo tử đó… họ gửi cho ai?””
Người cha và người mẹ lúng túng, nhìn nhau.
“”Ai là người hàng tháng nhận tiền từ con?”” Cô tiếp tục, giọng càng lúc càng đanh thép. “”Mười năm qua… tháng nào con cũng gửi tiền về đều đặn. Số tiền đó… đủ để trả hết nợ, đủ để em trai con cưới vợ, đủ để sửa mái nhà này… thậm chí còn dư ra.”” Cô chỉ tay về phía cuốn sổ đặt trên bàn thờ, cuốn sổ là bằng chứng không thể chối cãi. “”Cuốn sổ đó ghi rõ từng khoản, từng ngày con gửi về. Ai là người cầm cuốn sổ đó?””
Người cha cúi gằm mặt.
“”Ai là người hàng tháng ra bưu điện nhận tiền, hoặc nhận qua tài khoản?”” Cô hỏi, ánh mắt xoáy sâu vào khuôn mặt tái nhợt của ông. “”Là bố, đúng không?””
Người cha khẽ gật đầu, không dám ngẩng lên.
“”Bố là người trực tiếp cầm tiền của con… tiền của một người mà ‘tờ giấy báo tử’ kia nói là đã chết.”” Cô nói, giọng đầy chua xót. “”Vậy bố không thắc mắc sao? Không thắc mắc tại sao tiền của người chết… vẫn gửi về đều đặn hàng tháng, nhiều đến thế?””
Người cha lắp bắp: “”Bố… bố cứ nghĩ là… họ gửi tiền bồi thường cho con…””
Cô gái bật cười, tiếng cười khô khốc như tiếng đá va vào nhau. “”Bồi thường ư? Bồi thường cho ai? Bồi thường một cách đều đặn, đúng ngày, đúng số tiền con vẫn gửi về trước đây sao?”” Cô lắc đầu, nước mắt không còn rơi, chỉ còn lại sự lạnh lẽo trong ánh mắt. “”Đừng bao biện nữa, bố mẹ! Đừng lấy cái cớ ‘tờ giấy báo tử’ đó ra để che đậy sự thật tàn nhẫn này nữa!””
Cô tiến lại gần, đứng đối diện với bố mẹ. “”Không có cái ‘giấy báo tử’ nào có sức mạnh hơn tờ tiền các người nhận hàng tháng đâu!”” Cô nhấn mạnh từng lời, như đóng đinh vào lương tâm họ. “”Các người hoàn toàn có thể liên lạc với con. Các người có số điện thoại của con. Có địa chỉ của con ở bên kia. Một cuộc gọi… một tin nhắn… hay đơn giản là một lời hỏi thăm người ta từng gửi tiền về, ‘Tiền của ai gửi về đây?’…””
“”Nhưng các người đã không làm!”” Cô cao giọng. “”Tại sao? Bởi vì các người biết rõ con vẫn sống! Các người chỉ cần cái cớ đó… để dễ dàng nhắm mắt lại… và tận hưởng thành quả lao động của con mà không cảm thấy áy náy! Lòng tham đã làm mờ mắt các người rồi!””
Người mẹ òa khóc nức nở. Người cha đứng chết lặng, khuôn mặt biến dạng vì sự thật phơi bày. Họ không còn lời nào để biện minh trước những bằng chứng hiển nhiên và lời buộc tội đanh thép của con gái.”
“Cô gái bước đến gần bàn thờ nơi đặt cuốn sổ. Cô đưa tay run run cầm lấy cuốn sổ cũ kỹ, lật từng trang, tìm kiếm. Ánh mắt cô dừng lại ở một trang giấy ngả màu. Cô chỉ vào dòng chữ được ghi cẩn thận ở đó.
“”Tháng trước…”” Giọng cô gái hơi nghẹn lại, nhưng rồi trở nên kiên quyết. “”Tháng trước, con có gửi bưu phẩm về kèm theo lời nhắn trong đó. Con hỏi thăm sức khỏe mẹ, và con nói… con sẽ về thăm.””
Cô ngẩng đầu lên, ánh mắt dán chặt vào khuôn mặt của người cha và người mẹ đang đứng chết lặng trước mặt.
“”Ai… đã nhận bưu phẩm đó?”” Cô hỏi, mỗi chữ như siết chặt trái tim họ. “”Ai… đã đọc lời nhắn đó?””
Sự im lặng bao trùm căn phòng, chỉ còn tiếng nấc nghẹn ngào của người mẹ. Người cha vẫn cúi gằm mặt, không dám đối diện với ánh mắt của con gái. Bằng chứng hiển hiện trên trang sổ, và câu hỏi thẳng thừng của cô gái, đập tan mọi sự giả dối. Họ không còn nơi nào để trốn tránh sự thật tàn khốc.”
“Ai… đã nhận bưu phẩm đó? Ai… đã đọc lời nhắn đó?””
Câu hỏi của cô gái vẫn lơ lửng trong không khí nặng nề. Người cha đứng đó, thân hình như hóa đá. Đôi vai ông run lên khe khẽ, khuôn mặt vẫn cúi gằm, giấu đi biểu cảm, nhưng sự căng thẳng hiện rõ qua từng thớ thịt trên cổ. Ông nuốt khan, định nói điều gì đó, nhưng âm thanh không thoát ra nổi.
Người mẹ đưa tay ôm lấy miệng, tiếng nấc bật ra nghe xé lòng hơn nữa. Bà lảo đảo lùi lại một bước, như muốn tìm cách thoát khỏi ánh mắt chất vấn của con gái. Đôi mắt đỏ hoe của bà nhìn xuống sàn nhà, tránh né di ảnh trên bàn thờ, tránh né cả người con gái đang đứng trước mặt.
Người em trai, nãy giờ vẫn đứng nép mình phía sau, lúc này khẽ rụt người lại hơn nữa. Cậu ta không dám nhìn thẳng vào chị, cũng không dám nhìn vào cha mẹ. Sự bối rối, sợ hãi và cả một chút xấu hổ thoáng qua trên khuôn mặt non nớt.
Không một lời biện minh, không một câu chối cãi. Cuốn sổ cũ kỹ trên bàn thờ là bằng chứng không thể chối cãi. Lời nhắn trong bưu phẩm, nếu đã được đọc, đã cho họ cơ hội biết con gái vẫn sống, vẫn sắp trở về. Nhưng họ đã chọn im lặng. Sự im lặng giờ đây nặng trĩu như một lời thú tội không lời. Họ đứng đó, trần trụi trước sự thật và ánh mắt của người con gái mà họ đã bán đi. Khuôn mặt họ co lại vì tội lỗi, không còn chút kiêu ngạo hay trách móc nào còn sót lại. Họ chỉ còn sự câm nín và tuyệt vọng.”
“Cô gái từ từ đứng thẳng dậy. Chiếc áo đơn giản cô đang mặc bỗng như khoác lên một luồng khí lạnh. Cô quay đầu, ánh mắt dừng lại trên tấm di ảnh của chính mình đặt ngay ngắn trên bàn thờ. Một thoáng chua chát hiện lên rồi nhanh chóng tan biến, thay vào đó là sự tĩnh lặng đến đáng sợ.
Rồi cô quay lại. Đôi mắt cô quét qua từng khuôn mặt trong gia đình: người cha đang cúi gằm mặt, người mẹ run rẩy ôm ngực, và người em trai lùi sát vào tường. Ánh mắt cô không còn chút ấm áp, không còn sự đau khổ hay dằn vặt, chỉ còn lại sự lạnh lẽo và xa lạ, như nhìn những người hoàn toàn xa lạ.
Cô hít một hơi sâu, giọng nói vang lên, trầm và rõ ràng, không một chút run rẩy, khác hẳn với tiếng khóc nức nở lúc nãy.
“”Các người… muốn tôi chết để yên ổn hưởng cái đống tiền dơ bẩn đó sao?””
Cô dừng lại, cho phép câu hỏi treo lơ lửng trong không khí. Không ai dám ngẩng đầu, không ai dám trả lời.
“”Được.”” Cô tiếp tục, giọng điệu càng lạnh lùng hơn. “”Tôi sẽ cho các người thấy hậu quả của việc xem con cái như công cụ kiếm tiền… và đồ bỏ đi là như thế nào.””
Cô nhìn thẳng vào mắt người cha, rồi sang người mẹ, cuối cùng là người em trai. Mỗi ánh nhìn như một nhát dao cứa vào lương tâm họ (nếu họ còn).
“”Từ giờ phút này,”” cô tuyên bố dứt khoát, “”tôi và cái gia đình này… chính thức đoạn tuyệt.””
Không có nước mắt. Không có sự níu kéo. Chỉ có lời tuyên bố lạnh lùng cắt đứt tất cả. Người cha lập tức ngẩng phắt dậy, khuôn mặt tái mét vì sợ hãi. Người mẹ bật khóc nấc lên, nhưng tiếng khóc giờ đây nghe thật yếu ớt và vô vọng. Người em trai há hốc miệng, không tin vào tai mình.
Cô không đợi phản ứng của họ. Cô quay người, bước chân dứt khoát, không một lần ngoái lại nhìn căn nhà mà mười năm qua cô đã cố gắng chắp vá bằng cả sinh mạng của mình. Cô đi về phía cửa, bỏ lại sau lưng sự câm nín, hoảng loạn và nỗi ân hận muộn màng đang bao trùm những người thân từng thân thiết nhất. Cánh cửa mở ra, ánh nắng bên ngoài rọi vào, và cô bước ra, đóng sầm cánh cửa lại, cắt đứt hoàn toàn sợi dây liên kết cuối cùng.”
“Cô gái không lãng phí thêm một giây nào. Cô sải bước về phía chiếc túi xách vẫn còn nằm gần cửa, lấy ra cuốn sổ cũ đã sờn góc. Bên trong kẹp chặt một cọc tiền dày. Với vẻ mặt lạnh như băng, cô tiến đến chiếc bàn thờ tạm bợ. Khói hương từ tấm di ảnh của chính cô vẫn còn bảng lảng trong không khí, tạo nên một khung cảnh vừa bi hài vừa quái đản. Cô đặt cuốn sổ và cọc tiền xuống ngay ngắn bên cạnh tấm di ảnh, tiếng tiền chạm mặt bàn nghe khô khốc như tiếng lòng cô lúc này.
Cô nhìn thẳng vào tấm di ảnh, rồi quay lại nhìn những người đang đứng chết trân. Giọng cô vang lên, không chút tình cảm, lạnh lẽo như đá tảng:
“”Tiền này, các người cứ giữ lấy.””
Cô hơi ngả đầu, ánh mắt quét qua khuôn mặt tái nhợt của người cha, sự run rẩy của người mẹ, và vẻ ngu ngơ của người em trai. Một nụ cười nhạt, đầy mỉa mai lướt qua môi cô.
“”Coi như tiền mua tang lễ giả cho tôi đi.””
Không đợi bất kỳ lời đáp lại hay phản ứng nào, cô quay lưng. Bước chân cô dứt khoát, không chút do dự, hướng thẳng ra cửa. Ánh nắng mặt trời bên ngoài như vẫy gọi, đối lập hoàn toàn với không khí u ám, nặng nề trong căn nhà. Cô không hề ngoảnh lại, bỏ mặc phía sau sự bàng hoàng, nỗi ân hận đang trào dâng và tiếng nấc nghẹn của người mẹ. Cánh cửa hé mở, cô bước qua ngưỡng cửa, và đóng sầm lại. Âm thanh vang vọng như tiếng đóng lại của cả một quá khứ, của một mối quan hệ đã hoàn toàn đứt đoạn.”
“Cô gái bước nhanh ra khỏi cổng, không ngoái nhìn lại. Cô đi qua con đường làng quen thuộc mười năm không đặt chân đến, dưới ánh nắng mặt trời gay gắt. Dù trái tim như muốn vỡ vụn, cô vẫn cố gắng giữ thẳng lưng, bước chân dứt khoát, không để lộ bất kỳ sự yếu đuối nào trước những ánh mắt có thể đang dõi theo từ phía sau, hoặc từ những người hàng xóm hiếu kỳ. Khuôn mặt cô lạnh lùng, vô cảm, như chiếc mặt nạ cô đã đeo suốt mười năm qua để sinh tồn nơi đất khách.
Nhưng khi đã đi khuất khỏi tầm mắt của căn nhà cũ, khi bóng dáng những người thân ruột thịt đã hoàn toàn biến mất sau khúc quanh, bức tường kiên cố trong cô bắt đầu sụp đổ. Bước chân cô chậm lại. Một giọt nước mắt nóng hổi lăn dài trên má, rồi thêm một giọt nữa, và cứ thế, không thể ngăn lại được. Cô không còn kìm nén nữa. Nước mắt tuôn rơi như suối, hòa cùng mồ hôi trên gò má.
Cô dừng lại bên vệ đường, cúi gằm mặt xuống. Tiếng nấc nghẹn ngào bật ra, nhỏ dần rồi lớn dần thành tiếng khóc nức nở. Đó không chỉ là nỗi đau của sự phản bội, của mười năm hy sinh bị chà đạp. Đó còn là nỗi đau khi đối diện với sự thật trần trụi về gia đình mình, về sự vô tâm, ích kỷ mà cô không bao giờ muốn tin. Cảm giác nhẹ nhõm vì cuối cùng đã trút bỏ được gánh nặng, đã nói ra hết tất cả, hòa lẫn với nỗi đau đớn tột cùng vì những vết thương lòng hằn sâu.
Con đường phía trước trải dài, mịt mờ dưới cái nắng chói chang, không biết dẫn về đâu. Cô gái ngẩng đầu lên, nhìn về phía xa xăm. Đôi mắt sưng húp vẫn ánh lên sự kiên cường. Mười năm sống ở nơi đất lạ đã dạy cô cách đứng dậy sau mỗi cú ngã. Nơi này, ngôi làng này, căn nhà này, đã không còn là nhà của cô nữa. Cô biết mình sẽ không bao giờ quay lại.
Cô lau vội nước mắt bằng mu bàn tay, hít một hơi thật sâu, cố gắng lấy lại bình tĩnh. Cô không còn gì để mất, cũng không còn gì để níu kéo. Chặng đường đã đi qua đầy chông gai, nhưng nó đã tạo nên cô của ngày hôm nay: mạnh mẽ hơn, chai sạn hơn, và quyết tâm hơn. Cuộc đời cô là của cô, từ bây giờ. Cô sẽ tự viết tiếp chương đời mình, không còn vì ai khác. Nỗi đau này sẽ là động lực để cô bước tiếp, để tìm kiếm hạnh phúc, dù biết rằng hành trình đó sẽ còn rất dài và khó khăn.
(Đoạn kết lắng đọng)
Cô đứng đó một lúc lâu, để cho cơn đau gặm nhấm rồi dần tan biến trong sự chấp nhận. Dưới bầu trời xanh ngắt, cô cảm thấy mình thật nhỏ bé nhưng cũng thật tự do. Mười năm nơi xứ người, mười năm chịu đựng và hy sinh, cuối cùng đã đổi lại được khoảnh khắc đứng một mình trên con đường làng quê cũ, với trái tim không còn vướng bận những sợi dây ràng buộc đầy giả tạo. Tiền bạc có thể mua được mái nhà mới, lo được đám cưới, trả được nợ nần, nhưng nó không thể mua được tình thân thật sự, không thể hàn gắn được những vết nứt trong tâm hồn. Giờ đây, gánh nặng tài chính đã được trút bỏ, nhưng gánh nặng của sự tổn thương vẫn còn đó, như một vết sẹo không bao giờ lành hẳn. Tuy nhiên, thay vì để nó kéo mình xuống, cô chọn cách biến nó thành bài học, thành sức mạnh. Con đường phía trước không hề trải hoa hồng, cô biết điều đó. Có thể sẽ cô độc, sẽ gặp khó khăn, nhưng đó là con đường do chính cô lựa chọn. Cô sẽ không sống trong bóng ma của quá khứ nữa. Cô sẽ bước đi, mang theo hành trang là những trải nghiệm cay đắng và sự trưởng thành từ nỗi đau. Có lẽ, bình yên không phải là không có bão tố, mà là học cách lướt qua nó với một tâm thế vững vàng. Cô gái hít một hơi thật sâu, cảm nhận luồng không khí trong lành tràn vào lồng ngực, rồi cất bước. Mỗi bước chân đi xa hơn khỏi nơi này là một bước chân tiến gần hơn đến tương lai, một tương lai mà cô hy vọng sẽ tìm thấy sự chữa lành và một cuộc đời ý nghĩa hơn, xứng đáng với những gì cô đã đánh đổi.”